Somatoform Bozukluk
Somatoform bozukluklar; kişide bedensel (somatik) şikâyetlerin ortaya çıkması ve belirtilerin tıbbi bir açıklamasının bulunamaması ile karakterize bir ruhsal rahatsızlıktır. Kişi fiziksel belirtiler hakkında aşırı, abartılı ve hastalığın ciddiyeti ile orantısız bir kaygı hisseder. İnsanların tıbbi bir neden yokken neden somatik belirtiler sergilediklerine ilişkin evrimsel düşünceler, bu davranışların yardım almak ve ilgi uyandırmak için başkalarını manipüle etme stratejisini yansıtabileceğini düşündürmektedir. "Gerçek" niyet bilinçli farkındalıktan gizlenirse, başkalarından ilgi almayı amaçlayan sinyaller daha ikna edici hale gelebilir. Bu nedenle, somatik belirtilerin sergilenmesi sırasında kişinin kendisini ‘aldatması’ da söz konusu olabilir. Somatik belirtiler ve ilgili bozukluklar yelpazesi içinde; ‘kendini aldatma’ derecesi, hastalık kaygısı bozukluğunda olduğu gibi yüksekten, yapay bozuklukta olduğu gibi nispeten düşük dereceye kadar değişebilir.
Dört tür somatoform bozukluk vardır:
- Somatik belirti bozukluğu
- Hastalık kaygısı bozukluğu
- Konversiyon bozukluğu
- Yapay bozukluk
SOMATİK BELİRTİ BOZUKLUĞU:
Somatik belirti bozukluğu; ağrı, güçsüzlük veya nefes darlığı gibi fiziksel belirtilere önemli ölçüde odaklanma ile seyreden sıkıntı ve işlevsellik sorunları ile sonuçlanan bir rahatsızlıktır. Birey, fiziksel belirtilerle ilgili abartılı düşünce, duygu ve davranışlar sergiler. Fiziksel belirtiler, teşhis edilmiş bir tıbbi durumla ilişkili olabilir veya olmayabilir, ancak kişi hasta olduğuna inanır (yani, hastalığı taklit etmez). Ağrı en sık görülen belirtidir. Şikâyetler ne olursa olsun, önemli sorunlara neden olan ve işlevselliği bozan düşünce, duygu veya davranışlar vardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
- Bir potansiyel hastalık hakkında sürekli endişe duymak,
- Normal fiziksel duyumları ciddi fiziksel hastalık belirtisi olarak görmek,
- Kanıt olmasa bile belirtilerin ciddi olduğundan korkmak,
- Fiziksel duyumların tehdit edici veya zararlı olduğunu düşünmek,
- Tıbbi değerlendirme ve tedavinin yeterli olmadığını hissetmek,
- Fiziksel aktivitenin vücuda zarar verebileceğinden korkmak,
- Anormallikler için vücudu tekrar tekrar kontrol etmek,
- Endişeleri gidermeyen veya onları daha da kötüleştiren sağlık kontrolleri yaptırmak,
- Tıbbi tedaviye yanıt vermemek veya ilaç yan etkilerine alışılmadık derecede duyarlı olmak,
- Genellikle bir tıbbi durumdan beklenenden daha ciddi belirtiler sergilemek.
Bir kişiye yalnızca fiziksel bir belirtisi sebebiyle, tıbbi bir neden tanımlanamadığı için somatik belirti bozukluğu teşhisi konmaz. Vurgu; hastalıkla ilgili düşünce, duygu ve davranışların ne ölçüde aşırı veya orantısız olduğu üzerinedir.
Tanı:
- Rahatsız edici veya günlük yaşamda aksamalara neden olan bir veya daha fazla fiziksel belirti,
- Aşağıdakilerden en az biri ile birlikte, fiziksel belirtiler veya sağlıkla ilgili endişelerle ilgili aşırı düşünce, duygu veya davranışlar:
- Belirtilerin ciddiyeti ile orantısız devam eden düşünceler,
- Sağlık veya belirtiler hakkında yüksek düzeyde endişe,
- Belirtiler ve sağlık sorunları için aşırı zaman ve enerji harcamak.
Somatik belirti bozukluğu olan kişiler, tipik olarak bir psikiyatrist veya başka bir ruh sağlığı uzmanı yerine sıklıkla başka hekimlere giderler. Bazen somatik belirti bozukluğu olan bireylerin, belirtileriyle ilgili endişelerinin aşırı olduğunu anlamaları zor olabilir. Ciddi bir durumları olmadığına dair kanıtlar gösterilse bile, korku ve endişe duymaya devam edebilirler. Somatik belirti bozukluğu genellikle 30 yaşında başlar.
Tedavi:
Somatik belirti bozukluğu tedavisi, belirtileri kontrol etmeyi ve kişinin gündelik etkinlikleri yerine getirmesini sağlamayı amaçlar. Bu amaca yönelik olarak, ilaç tedavileri ve/veya psikoterapiler uygulanır.
Somatik belirti bozukluğunun tedavisi, kişinin bir psikiyatrist ile düzenli olarak görüşmesini gerektirir. Psikiyatrist uygun ilaçları önerir, destek ve güvence sağlar, sağlık durumunu ve belirtileri izler, gereksiz test ve tedavilerden kaçınır. Kişi eş zamanlı depresyon veya kaygı yaşıyorsa, ilaç tedavileri ayrıca faydalı olabilir. Psikoterapi; bireyin düşünce ve davranışlarını değiştirmesine, stres, ağrı ve diğer belirtilerle başa çıkmasına ve işlevselliğini iyileştirmenin yollarını geliştirmesine yardımcı olur.
HASTALIK KAYGISI BOZUKLUĞU:
Önceleri “hipokondriazis” adıyla anılmış olan bu ruhsal rahatsızlık; kişinin, sürekli olarak sağlığı hakkında endişe duymasına veya bir hastalığa yakalanmakla ilgili kaygı verici düşüncelere kapılmasına neden olur. Kişi, yakalanmaktan endişelendiği hastalığın belirtileri ile ilgili olarak sık sık kendisini kontrol edebilir, doktorlara ve hastanelere başvurabilir ve sağlık risklerinden kaçınmak için aşırı önlemler alabilir. Küçük şikâyetlerin çok ciddi tıbbi sorunların belirtileri olduğuna, örneğin, yaygın bir baş ağrısının beyin tümörünün bir işareti olduğuna inanabilirler. Somatik belirti bozukluğundan farklı biçimde, hastalık kaygısı bozukluğu olan bir kişi genellikle somut belirtiler sergilemez.
KONVERSİYON BOZUKLUĞU:
Belirtilerin; bir kişinin algılarını, duygularını veya davranışlarını fiziksel bir nedene dair kanıt olmaksızın etkilediği bir durumdur. Kişinin üzüntü, utanç veya öfke gibi duygularını çeşitli bedensel belirtilere dönüştürerek ifade etmesi ve bu sayede yaşadıkları yoğun olumsuz duygulardan geçici olarak uzaklaşması şeklinde tanımlanabilir. Belirtiler aniden ortaya çıkma eğilimindedir, bir süre devam edebilir veya hızla kaybolabilir. Kişide aşağıdaki belirtiler gözlenebilir:
- Kol veya bacaklarında güçsüzlük, zayıflık veya felç belirtileri,
- Anormal beden hareketleri (sendeleyerek yürüme, yürürken titreme, vb.)
- İşitme kaybı,
- Körlük,
- Konuşamama,
- Duyu kaybı veya uyuşma hissi,
- Bayılma (epileptik olmayan veya yalancı-nöbetler)
YAPAY BOZUKLUK:
Yapay bozukluk, fiziksel ya da psikolojik sorunların niyetli olarak ortaya çıkarılması veya varmış gibi davranılması şeklinde tanımlanabilir. Sürekli olarak bir hastalık rolü sahiplenilir, ancak tanımlanan belirtiler ya doğru değildir veya kişi bunları istemli olarak kendine zarar vererek ortaya çıkarmaktadır. Yapay bozukluğu olan bir kişi, başka bir kişide, örneğin bakımında olan bir çocuğun belirtilerini taklit ederek bir hastalık veya yaralanma da yaratabilir. (vekaleten yapay bozukluk) Kişi, yarattığı durumdan (okuldan veya işten çıkmak gibi) faydalanıyor gibi görünebilir veya olmayabilir.
Kaynaklar:
1. TPD (Türkiye Psikiyatri Derneği) http://www.psikiyatri.org.tr
2. APA (American Psychiatric Association) https://www.psychiatry.org