Analjezik (Ağrı Kesici) Kullanım İlkeleri
Hastaya uygulanacak ağrı kesici yöntemlerin amaçları nelerdir?
Hastaların ağrısız uyku süresinin uzatılması, istirahat ve hareket halinde iken ağrının önlenmesidir.
Ağrı kesici kullanımında hangi ilkeler göz önünde bulundurulmalıdır?
- Veriliş yolu, doz ve düzeni her hasta için ayrı değerlendirilmeli
- Ağrı başladığında değil, düzenli aralıklarla verilmeli
- Kuvvetli opioidlerin etkileri ve yan etkileri bilinmeli
- Bebek ve çocuklara uygun doz ayarlanmalı
- İlaca başlarken ve değiştirirken dikkatli izlemeli
- İlaç ya da veriliş yolu değiştirilirken eşit doz tablosu kullanılmalı
- Ağrıyı değerlendirirken tesirsiz veya sahte ilaç uygulamasından kaçınılmalı
- Direnç gelişimi gözlenmeli
- Fiziksel bağımlılık ve yoksunluk gibi klinik durumlar izlenmeli.
- Fiziksel ve ruhsal bağımlılık ayırt edilmeli
- Hastanın ruhsal durumu izlenmeli
- Yardımcı ağrı kesicilerden yararlanılmalı
Ağrı kesiciler öncelikle ağız yolundan uygulanmalıdır. Ancak ağızdan alımın olanaksız olduğu koşullarda damardan veya kas içi uygulama yolları gündeme gelebilir. Ağrı kesiciler saat ile (belirli aralıklar ile) uygulanmalıdır. Ağrı kesici dozu hastanın ağrısına göre ayarlanmalıdır. Merdiven yöntemine göre ilk basamakta opioid olmayan ilaçlar verilmeli, eğer yararlı olmazsa ikinci basamaktaki hafif-orta etkili bir opioid ve yine de ağrı kontrolü sağlanamaz ise üçüncü basamaktaki orta-güçlü opioidler kullanılmalıdır. Opioid ilaçların standart dozları yoktur. Doğru doz hastanın ağrısını gideren dozdur. İlaç seçimi ağrının tipi, şiddeti ve ağrı kaynağına göre yapılmalıdır.
Dünya Sağlık Örgütünün belirlediği basamak prensibine uygun olarak verilen tedavide en sık kullanılan opioid olmayan ilaçlar; aspirin veya steroid olmayan yangı giderici(non-steroid antienflamatuar) ilaçlardır. Opioid ilaçlar içerisinde zayıf etkili olarak sınıflanan ve en sık kullanılan kodeindir. Kodeinin alternatifleri oksikodon ve tramadoldür. Morfin güçlü opioid ilaçlardandır ve alternatifleri methadon ve hidromorfondur.
Ağrı kesici ilaçların kullanımında, ilaçların özellikleri ve etki süreleri göz önünde tutulmalıdır. İlaçların dozlarındaki yetersizlik ve dozlar arasındaki sürenin ilaç etki süresinden uzun olması hastanın ağrı tedavisinde yetersizliğe sebep olacaktır. Dozlar yeterli sıklıkta düzenlenmelidir. Ağrı kesicilerin PRN(pro re nata) yani ihtiyaç oldukça kullanılması kronik ağrı tedavisinde kullanılmamaktadır. PRN talimatlı ilaç kullanımı ağrı kesicilerin ağrıyı dindirmekte yetersiz kalmasına yol açacaktır. Birden fazla ilaç kullanması gereken hastalara; ilaçların isimleri, kullanım amaçları, hangi sıklıkta kullanmaları gerektiği(saat/gün) yazılı olarak verilmelidir. Mümkünse tedavi programları ve ilaç uygulama yolları basit tutulmalıdır. İlaç uygulama yolları içerisinde ağız yolu ilk tercih olarak kullanılmalıdır.
Ayrıca hastaların ilaç yan etkileri konusunda aydınlatılması ve bu yan etkiler ortaya çıktığı taktirde yapılması gerekenler konusunda etraflıca bilgilendirilmeleri gerekmektedir. Kanser hastalarında sıklıkla kullanılan opioidlerin bağımlılık ve alışkanlık yapabilme potansiyelleri hastayla mutlaka konuşulmalıdır.